niedziela, kwietnia 22, 2007

Restauracja (reminiscencje bytomskie)

Twierdziłem i będę twierdzić, że polska sztuka znajduje się obecnie w momencie istotnego przewartościowania. Świetnym przyczynkiem do tego typu dywagacji jest publikacja Tekstyliów bis. Nie, nie jest to pozycja chybiona - istotny jest tu sam fakt podsumowania artystycznej aktywności roczników ’70 za sprawą opasłego tomiszcza (na rozmaitych polach, także sztuk plastycznych). Jak powiedział onegdaj Robert Tekieli, to my będziemy pisać encyklopedie. Rzecz jasna Tekieli miał na myśli pokolenie własne, a więc ludzi urodzonych w latach ’60 (sam Tekieli urodził się w roku 1961), a dodatkowo skupionych wokół bruLionu. Tekieli encyklopedii niewątpliwie nie napisał, jednak co do istoty się nie pomylił - stworzenie encyklopedii może „zdarzyć się” każdemu środowisku, a kiedy napisze ją „młode” pokolenie, to pokolenie „stare” może się cokolwiek zdziwić.

Tekstylia bis encyklopedią nie są (zgodnie z tytułem jest to słownik), co na niedawnej dyskusji w bytomskiej Kronice dość zgodnie ustalono. To jednak nieistotne, jest bowiem ów słownik przede wszystkim świadectwem artystycznej i intelektualnej wagi konkretnego pokolenia (rozumianego czysto biologicznie, nie chodzi mi o kolejne łatki serwowane przez domorosłych socjologów), a dokładniej - świadectwem owej wagi końca. I by być jeszcze bardziej precyzyjnym - końca wagi faktycznej, nie historycznej (ta niewątpliwie pozostanie). Czyli - jest pomnikiem.

Koniec nie oznacza tu bynajmniej klęski - nie jest to w ogóle, co pragnę podkreślić, termin wartościujący (na plus czy minus). To jedynie stwierdzenie faktu, który to, znowu, na wspomnianej prelekcji nie podlegał jakiejkolwiek polemice. Jednak pojawienie się tej książki jest, by powrócić do wstępu, świetnym i kolejnym przyczynkiem do dywagacji na temat przewartościowania polskiej sztuki. Po pierwsze zatem, odchodzą w niepamięć czasy Dzikiego Zachodu, czy raczej Wschodu. Rewolucja roczników ’70 była bowiem w tym względzie typową - oto do zagospodarowania czekała ziemia jałowa, choć z olbrzymim potencjałem i milionem wolnych działek. Kto bardziej pomysłowy i zdolny, ten wygrywał. Wszystko na wariackich papierach, każdy nowy, świeży, ludzie dopiero się obwąchują i zawiązują pierwsze przyjaźnie - a właśnie takie trwają najdłużej. Odwaga jest tu sowicie wynagradzana, zaś zdobyte na pustyni doświadczenia - nie do przecenienia. Potem wielu będzie chciało podważyć ten trud, mimo, że w czasach eksploatacji dziewiczych obszarów ledwo wystawali z kojca. To również typowe. W każdym razie - tego powtórzyć się nie da.

Jednak zgodnie z odwiecznym cyklem natury underground staje się mainstreamem i znów potrzebny jest nowy underground. Niedawni pionierzy są dziś stateczną klasyką i nic tego nie zmieni. Ludzie rewolucji pracują w instytucjach publicznych, prasie czy biznesie. Jednym słowem - cywilizujemy się, a polska sztuka upodabnia się do zachodniej. Czyli: rynek się w znacznym stopniu nasycił, a w każdym razie nie składa już z samych nisz. W latach ’90 można było dorobić się i na skarpetkach, i na komputerach, i na wirnikach do pralek, i na turystyce - dziś trzeba mocno się nagłowić, żeby znaleźć wolne pole. Na szczęście sztuka podporządkowana jest rynkowi o tyle tylko, o ile musi. Tu nowe rozdania następującą zgodnie z ruchem wskazówek biologicznego zegara - czyli nieubłaganie. Niemniej trzeba się o wiele bardziej, niż w złotych czasach postarać i namęczyć. Nawet nie bardziej - inaczej. Nie ma już tego cudownego - mniemam - uroku lekkiego niedopowiedzenia, szukania po omacku i pomyłek nie obarczonych konsekwencjami. Jednym słowem, skończył się punk, a zaczął kapitalizm - co i romantyczni pionierzy już chyba sobie nieźle przyswoili. Tym samym wspomniany na wstępie underground to już tylko pusta etykieta, lepiej powiedzieć: młodzi ambitni. Czekają nas raczej kariery typu ciężka praca, niż nagłe odkrycie roponośnych złóż. To w centrum, a z drugiej strony pozostaje eksploatacja terenów lokalnych - z dala od głównego szlaku, lecz mogących jeszcze kryć skarby.

Z niepowodzeniem spotka się zatem - twierdzę - wszelka próba naśladownictwa stylu pionierów. Dlatego ze sceptycyzmem patrzę w stronę kolejnych „niezależnych” galerii - szczególnie, gdy weryfikuję ich ofertę. Nazwiska: mniej zdolni od równiesników trzydziestokilkulatkowie, ciągle jeszcze paradujący z wyblakłą już nieco plakietką „młodzi”. Ostatnie zasoby pokolenia. To dla nich wielki powrót, często jedyne chwile chwały. Do tego młodzi, którzy zaczęli być może zbyt wcześnie, a teraz stoją w rozkroku - niby należą do pierwszej fali polskiej sztuki, ale przecież z racji metryki powinni się od niej radykalnie odróżniać. Niezłe czasem nowości w szatach absolutnej rewelacji. Plus seniorzy, łapią trzeci, a może i czwarty oddech. Czyli ciągły brak istotnej zmiany, nowe są tu tylko konfiguracje i interpretacje - no i prace, kolejne i kolejne prace.

Z kolei na przeciwległej szali znajduje się zjawisko, któremu polska sztuka również będzie musiała niebawem stawić czoła. To sklepy ze sztuką dla niepoznaki nazywane galeriami. Towar tej samej jakości, co niegdyś, tylko pałeczka z pomiędzy dwóch iksów przeskoczyła na ich prawą stronę - z XIX zrobiło się XXI. W obu przypadkach są to rzecz jasna podróbki - odpowiednio klasyki i sztuki najnowszej. Ulice Warszawy powolutku zaczynają przypominać te Berlina czy Paryża, a zatem jak grzyby po deszczu wyrastają galerie pozornie współczesne i independent. Ich właścicielom nie odbieram pasji, jednak cechuje je towar całkowicie drugorzędny, choć przedstawiany jako brat bliźniak towaru pustynnych pionierów. Znaczy - bez obciachu, młode, świeże i na poziomie, dodatkowo antykonsumpcyjne i krytyczne. Do wyboru, do koloru. Rekrutacja przebiega tu już na studiach, zaś ci, co nie malują jak Nacht, a dodatkowo byli za granicą i obejrzeli kilka numerów Art in America czy Parkettu mogą być pewni angażu. To jakości ikeowskie, ale i klient pragnący mieć coś nad kanapą także się zmienił - kolejny signum temporis. Ceny oczywiście nie będą niebotyczne - bo ceny, podkreślmy to raz jeszcze, są skutkiem, nie zaś przyczyną artystycznej jakości. Nie będą to jednak sumy skromne: kilka tysięcy przynajmniej, a jak rozpędzi się koniunktura - kilkanaście. Złotych, rzecz jasna. Będą i rytualne wędrówki na targi - choć pamiętajmy, że niejednemu psu na imię Burek. Czy może być lepsza oznaka naszego artystycznego akcesu do Europy?

Zatem prawdziwie nowa jakość (artystyczna, galeryjna bądź kuratorska) będzie miała niełatwo z kilku przynajmniej powodów. Z jednej strony - starzy wyjadacze podbijający bębenek kolejnymi wystawami typu „nowe prace Igreka” (tzw. new works), z drugiej - gracze hobbyści bez ciężaru merytorycznego, ale za to z rynkowym, i z trzeciej - instytucje, gdzie w sposób naturalny ulubionym słowem pozostaje „inercja”.

I tu pojawia się krytyka, której kryzys, co oczywiste, również jest znamieniem pokoleniowej zmiany warty. Krytyka bowiem istniała, zaś zanikła dlatego tylko, że nie ma już czego krytykować - bo nie będzie przecież krytykować samej siebie. W czasach przełomu należało zmienić nie tylko rzeczywistość (to jeszcze pół biedy), ale przede wszystkim język. Innymi słowy, było o co walczyć i do kogo mierzyć z colta. Dziś chwilowo nie ma, ale to tylko cisza przed burzą - stąd każdy głos krytyki brzmi doniośle, jak wystrzał na strzeżonym osiedlu. Do czego również doszliśmy w Bytomiu - i znowu bez głosów sprzeciwu, co chyba o czasach restauracji świadczy najlepiej.

To jednak sztuka, a nie polityka i Burbonowie nie muszą się martwić o głowy. Pozostaje im tylko z zaciekawieniem wypatrywać kolejnych rewolucjonistów. Wypatrywać - stojąc w oknie zdobytego gmachu, sącząc drinka i śmiejąc się z w duchu z długości kolejki (liczonej w latach, nie metrach), która ustawia się po obrazy niedawnego kumpla znad Wistula Grande. Każdy co najmniej kilka tysięcy. Euro.

Na ilustracji czasy pionierskie (warto kliknąć, by powiększyć).

Etykiety:

11 Comments:

Anonymous Anonimowy said...

Dochodzę do wniosku, że nie czytam blogu Krytykanta, lecz może raczej blog Spekulanta...

niedziela, 22 kwietnia, 2007  
Blogger Krytykant | Kuba Banasiak said...

Zawsze mnie zastanawiało, jak niewinne w gruncie rzeczy, lekkie posty typu "weekend" mogą prowokować takie chmurne komentarze (chyba, że nie wyczułem poczucia humoru)... Pozostawiając na boku, że spekulant musi mieć jeszcze czym spekulować, czyli obracać. No nic. Niemniej pozdrawiam

niedziela, 22 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

Tekieli encyklopedię napisał("encyklopedia new age'u dla chrześcijan").Niewątpliwie warto sprawdzić zanim się coś napisze.

niedziela, 22 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

Jako artyście raczej zwisa mi obecna koniunktura i prognozy rynku. Nie mam na to czasu, a nawet gdybym miał i sledził tego typu spekulacje, zapewne nawet nie czułbym wtedy, że warto jest zajmować się sztuką.
Może nawet zajmuję się sztuką właśnie dlatego - nie wiem, co będzie jutro i każdy dzień jest niewiadomą. Zostawiam więc panu na ten czas mniemanie i gdybanie, a jutro i tak nas wszyskich zaskoczy, ku mojemu wielkiemu zadowoleniu.

poniedziałek, 23 kwietnia, 2007  
Blogger Krytykant | Kuba Banasiak said...

T. nie napisał encyklopedii swojego pokolenia, a o to w Jego stwierdzeniu i moim tegoż zacytowaniu chodziło - co chyba jasne. Ale ok - literalnie: tak, napisał encyklopedię (popularną i wybiórczą, więc chyba tylko z nazwy). Niewątpliwie jest Pan/i pryncypialny/a. W sumie lubię tę cechę. Pozdrawiam.

poniedziałek, 23 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

Encyklopedia swojego pokolenia też musiała by być wybiórcza... ;) bo jak tu nie chwalić swojego... ;)
A spekulacje to już od dawna cecha rynku sztuki... wbrew pozorom mocno zależnego od... pieniążków, wszak żyć z czegoś trzeba, czy się sprzedaje drogo czy tanio, to też raczej kwestia sprawności sprzedawcy vel artysty, albo mody na danego kolegę po fachu, a nie jakości(z rzaaaaaaaaaadkimiiiii wyjątkami) jak sugeruje Krytykant, najlepszym przykładem niejaki Hockney, maluje pejzażyki, stał się tradycjonalistą niemal, i to nie na takim poziomie, którego nie mógłby sięgnąć każdy solidnie nauczony warsztatu..., a sprzedaje jakby malował kolejne nowatorskie dzieła na miarę jak to Krytykant określa "swojego czasu". Co do Polski... to jakoś długo żyła ona w utopii... najpierw takiej, w której artystą był tylko szlachcić lub bogaty nieszlachcic(Rodakowski np.), zaś niebogaty ewentualnie stawał się bohaterem tragicznym nowelek, jak niejaki Janko, co lubił muzykować... podobnie jak koniunktury ideowe("Podaj cegłę")wykładane ogrónie jak wszystko jeszcze kilkanaście lat temu... albo awangardy, jak pisze autor... bunt buntowniczy w buntowniczym garniturze, również parafrazując szanownego Krytykanta, stał się klasyką, wężem zjadającym własny ogon. I jeszcze uwaga do autora... raczej rzadko bywa by "odkrycia" współczesnych odkrywców, pokrywały się z ocenami przyszłości... mam więc nadzieję, że artyści poczytają, a potem zajmą się swoim, we własnym mniemaniu, sensownym działaniem.

wtorek, 24 kwietnia, 2007  
Blogger Krytykant | Kuba Banasiak said...

Hockney - ależ ten sędziwy pan po prostu spija - by tak rzec - należną mu śmietankę. Nowatorem przez całe życie to był Tycjan czy Picasso, czyli - zdarza się to raczej rzadko.

Co do artystów, którzy to czytają - ależ tu nie ma pod ich kierunkiem żadnych sugestii! Naturalnie, że będą robić swoje.

najlepszego

wtorek, 24 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

Tycjan to chyba nie przez całe, zresztą co za różnica. Ważne że dotknął istoty malarstwa w paru obrazach. Hockney zresztą też (i to tej samej istoty choć z innej strony). No basta już z tą postępową ideologią, ile można..

środa, 25 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

A popatrzcie na Goyię. Goya był ulubieńcem dworu i "main streamu" malując portrety możnych i sceny z życia snobstwa ale dopiero obrazy lub grafiki, które wykonał w tajemnicy przed inkwizycją, są warte oglądania. Obrazy te zostały też docenione długo po jego śmierci. Nie będę wspominał o takich artystach jak Vincent, bo to już zbyt oczywiste i prawie dziecinne, ale w tej skali, próby zdeterminowania BIEŻĄCYCH struktur koniunkturalnych wydają się dosyć śmieszne, choć nie przeczę, że nie są te próby zbędne. Zachowuję jednak należny dystans do tego co Pan (czy ktokolwiek inny) pisze o chwili obecnej. Można powiedzieć oczywiście, że czasy się zmieniają i nie ma już Janków Muzykantów, ale nie byłbym tego aż tak pewien. Być może z czasem zmieniają się nasze ubrania, mieszkania i narzędzia, którymi się posługujemy, ale dynamika stosunków społecznych pozostaje ta sama. Jak powiedział Orwell w "1984":
"Każde pokolenie wyobraża sobie, że jest inteligentniejsze od poprzedniego i mądrzejsze od tego, które po nim nastąpi."
Dopisując do cytatu:
"Każde pokolenie jest tak samo głupie jak poprzednie i to, które po nim nastąpi, ale jednak trochę bardziej cwane".

czwartek, 26 kwietnia, 2007  
Anonymous Anonimowy said...

A mi się wydaje, że od kilku postów nieco zmienił się styl pisania krytykanta, wolę ten nowy.
Pzdr.

piątek, 27 kwietnia, 2007  
Blogger Krytykant | Kuba Banasiak said...

Dziękuję najserdeczniej, ale obawiam się, że to jedynie kwestia decorum. Teraz już raczej będą stare, dobre, proste recenzje z bieżących wydarzeń...

pozdr
K

niedziela, 29 kwietnia, 2007  

Prześlij komentarz

<< Home