Pupil, czyli niedźwiedzia przysługa

O Przemysławie Mateckim zwykło pisać się metodą porównawczą. Rekord w tej dziedzinie ustanowiła Joanna Zielińska, która w albumie „Matecki” na jednej stronie (z dwóch i pół całego eseju) nawiązała do Baumana, Baudrillarda, Deleuzego, McLuhana i Sartre’a. Na następnej dodała Lyotarda. W reedycji proponuję wspomnieć jeszcze Eco, Derridę i Barthesa, bez nich recepcja dzieła Mateckiego jest stanowczo niekompletna. Ale to na marginesie. Ważniejsze są porównania do artystów - porównania, które zastąpiły rzeczowy ogląd, ergo: rzeczową krytykę. Matecki równa się hura optymizm i nic tego nie zmieni - tylko czas. Pierwsza rewelacja po Sasnalu et consortes, „lada chwila punkt odniesienia dla polskiej sztuki” (Dawid Radziszewski), „zapowiedź czegoś znacznie większego” (Strembol), „zupełnie nowa jakościowo energia” (Raster), „nowy nowy dziki, nieomal neobarbarzyńca” (Stach Szabłowski). Trend wytyczony, ciąg dalszy niechybnie nastąpi.

Malarstwo Mateckiego nie jest fatalne, nie jest klapą, pomyłką wyniesioną na piedestał przez bezkrytycznych krytyków. Jest poprawne, dziś oscyluje między cztery mniej a cztery. Jednak poprzeczka została podniesiona tak wysoko, że chcąc nie chcąc trzeba się do niej ustosunkować. Główna teza brzmi bowiem: Matecki to absolutna sensacja, bomba, „nowy rozdział”. W końcu, nareszcie. Tymczasem obrazy pokazane w Rastrze nie są objawieniem - podobnie te z wspomnianego albumu. Kolaże sprzed kilku lat są całkowicie zwyczajne, często infantylne (antykonsumpcyjne banały zwizualizowane na modłę Grupy Ładnie). Dużo tu przypadkowości, formalnego niedokończenia, nazbyt wyraźnie widać inspiracje. Im później, tym lepiej - większa koherencja, znać początki „stylu”. Kolaże z roku ubiegłego cechuje już pewność, określona, melancholijna poetyka. Dobrze robią maleńkie formaty, ale szoku estetycznego nie doświadczyłem. Gorszy pieniądz bez przerwy mocuje się tu z lepszym i jak to zwykle bywa - wygrywa. Powiew świeżości? Zefirek raczej.

Bronią się także wizerunki gęste od farby, mroczne, esencjonalne, bardziej „serio”, gdzie kolażowy element jest tylko tłem - bądź nie ma go w ogóle. W nich upatrywałbym ewentualnego sukcesu - szczególnie, że stricte kolażowe prace „specjalnie dla Rastra” są bardzo wątpliwej jakości. Bardzo. Można oczywiście opisać je tak, jak czyni to Marcin Krasny: „Z kolei w innym pomieszczeniu wisi praca, której większą część zajmuje odwrócony plakat z filmu „Matrix” braci Wachowskich. Neo i jego koledzy stoją na głowie”. Można, ale lepszym będzie chyba stwierdzenie, że plakat przeniesiony ze słupa do galerii - nawet odwrócony - nie staje się automatycznie dobrą pracą. Aby ready mady miało dziś sens, bardziej trzeba się nagłowić i większe posiadać w zanadrzu pokłady poezji (vide Creed). Na nic zdadzą się więc w wypadku Mateckiego zapewnienia krytyków o „punkowej (anty) estetyce” czy „kontrkulturowości” (S. Szabłowski). Dziwi ta łatwość podnoszenia najbardziej oczywistych porównań - „śmietnik” i „posklejane plakaty zerwane ze słupa” to brud i pazur punkowej kontrkultury. To kolejny przykład, jak można „odbębnić” recenzję powielaniem czczych banałów. „Posklejane plakaty zerwane ze słupa” i powieszone w galerii mają w sobie tyle punka, co targi Art Basel. W roku 2007 to po prostu nie ma prawa być „drapieżne” - nie ma i drapieżnym nie jest. Kolejnym ułatwieniem, jakie fundują sobie krytycy - de facto fundują sobie płytki tekst - jest przyrównywanie wszystkiego, co się rusza do gigantów XX wieku. Jako, że wszystko można dopasować do wszystkiego - wszak wielka była różnorodność sztuki ubiegłego stulecia - krytycy używają sobie na znanych nazwiskach całkowicie odklejając się od rzeczywistości i porzucając wszelką subtelność wywodu. Nie idzie mi o to, że Matecki nie ma nic wspólnego z Warholem - S. Szabłowski pisze o zmultiplikowanym wizerunku Agaty Bogackiej, że jest „niczym z prac Andy’ego Warhola” - lecz o to, że hiperbola zastąpiła w polskiej krytyce jakąkolwiek analizę. Jeśli rzeczona praca była świadomym „nawiązaniem” bądź „polemiką”, to tym gorzej dla niej.

Wydaje się, że Mateckiemu wyrządzono niedźwiedzią przysługę. To artysta, który ledwo wyklarował estetykę, nie zaś - zapoznany geniusz. Powinien zająć się nim doświadczony galerzysta, a nie chór klakierów. W tomie „Matecki” jest bardzo dużo fatalnych, pustych prac, szkiców, początków, które niekoniecznie nadają się na karty albumu. To nie jest ten kaliber, żeby w młodzieńczych szkicach szukać znamion wielkości. To winien być świadomy wybór, a jest hurt, który legitymizuje wątpliwa filozofia „nagromadzenia” i „estetycznej zachłanności” (to retoryka rodem z egzegez Sasnala). Raz jeszcze Dawid Radziszewski: „Matecki, który w szerszym obiegu sztuki w Polsce funkcjonuje od niedawna, stanowi intelektualne wyzwanie dla krytyków i widzów. Trawienie następuje powoli”. Wypowiedź gospodarza poznańskiego „Psa” znamionuje trzy przynajmniej zjawiska. Po pierwsze próżnię, jaka wytworzyła się po wystawienniczej emigracji najznamienitszych artystów pokolenia ’70 i ich faktycznej jakości. Po drugie, głębokie pragnienie kolejnych fenomenów, wyczerpanie obowiązującego jeszcze wczoraj języka i instynktowna potrzeba nowego. Tamten już się sklasycyzował, nie przystaje do naszych czasów. To wszystko - i tu po trzecie - pokazuje w końcu, jak krucha jest nasza scena, jak artyści wypełniający polskie galerie są sztucznie windowani przez niekompetentną krytykę. Jak zefirek robi za huragan. Stadność myślenia nie sprzyja skutecznym poszukiwaniom nowej gwiazdy.

Matecki siedzi na tej samej gałęzi, co „Ładnie” zarówno w ogóle (początki - „banalizm”), jak i w szczególe („brudny” już Sasnal, syntetyczny Bujnowski). „Ładnie” odleciało do ciepłych krajów, została luka - został Matecki. Cóż, lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu. Matecki nie jest zatem estetyczną ani intelektualną rewolucją, nowym punktem odniesienia (takimi byli „krytyczni” z Kowalni) - to rokujące, sprawne, przyjemne obrazki, tylko tyle i aż tyle. W skutek nadgorliwości krytyków, którzy twórcom całkowicie poślednim nie szczędzili pochwał, Matecki jawi się objawieniem. Ot, kolejny skutek braku rzetelnej krytyki - przesunięcie hierarchii o dwa oczka w górę. Kolejny skutek „achochizmu”. Cierpią na tym rzecz jasna głównie artyści - im wyżej wyniesieni, z im potężniejszym kolosem zrównani, tym boleśniej a niechybnie upadek przeżywający. Mateckiego wyniesiono pod niebiosa.

Matecki nie wytrzymuje również porównania z Pawłem Susidem. To powinna być para „stary - młody”, para dla sztuki klasyczna, pazur i świeżość młodego, stateczna dojrzałość starego, inne jednak światy. Susid, owszem, jest konsekwentny, pewny siebie, nonszalancki, wytrawny, w świetnej formie. Jednak, znowu - gałąź. Nie dajmy się zwieść pozorom, bo choć Susid jest w formie sterylny, logiczny i precyzyjny, a Matecki rozbuchany, to jest to ta sama rodzina. Ta sama gałąź ironicznego krytycyzmu, traktowania malarstwa jako komunikatu i konstrukcji obrazu (metodyczne jego „układanie”) - a powinny być inne drzewa. To inne ciała, jednak podobne dusze. W efekcie wystawa w Rastrze to dwa rozdziały tej samej bajki.

Matecki siedzi obecnie w bece miodu, więc z pewnością niniejsza kropla dziegciu mu nie zaszkodzi. Na pewno również nie przyniesie równowagi. Komenda poszła, retoryka ustalona. Kto nie dotrzyma kroku, ten kiep.

Post Scriptum
Wystawa otwarta do jutra (sobota) włącznie. Polecam skonfrontować rzeczywistość z rzeczywistością medialną.

Na ilustracjach (od góry):
1.W willi mieszkają bogaci, emulsja i pigment na papierze, 2005
2.I co tam? Jak tam? Jak leci?, akryl na papierze, 2001
3.Szybcy i wściekli, emalia ftalowa, olej, papier, płótno, 2006