Sztuka to nie rurki z kremem

Galeria Lokal_30 z nieuprawnionych porównań postanowiła uczynić znak firmowy (vide: Zdunek - konstruktywizm). Oto z czym kojarzy się najnowsza realizacja Piotra Kopika pt. „Rurka”: „Idea owego zarośnięcia może nasuwać skojarzenie z Merzbau Kurta Schwittersa. Z kolei nagromadzenie tego samego przedmiotu pod różnymi postaciami każe myśleć o armanowskich akumulacjach”. Komu każe, temu każe. Czytamy dalej: „ jest zatem projektem o powstawaniu projektu, o intuicyjnym (a może obsesyjnym) brnięciu w temat, o myślowej gonitwie, ciągłej ekspansji czegoś, co na razie nie ma granic”. Nic podobnego. „Rurka” jest o niczym, to kompulsywna potrzeba „tworzenia sztuki” przy całkowitym braku ku temu potencjału - „iskry”.

W olbrzymim stopniu to dzięki indolencji krytyki nauczyliśmy się bardziej ufać retoryce, niż faktom - coś w stylu zniewolonego umysłu. Merzbau? Och, faktycznie, coś na kształt, nie da się ukryć, ewidentnie coś jest na rzeczy. Zerknijmy na wystawę. Tytułowa rurka ma tu być symbolem wieczystych poszukiwań inspiracji, „rodzajem fetyszu - obiektem kultu, punktem odniesienia, metaforą, a nawet środkiem komunikacji z rzeczywistością”. Innymi słowy, ma być wszystkim. Znamienna jest ta retoryka „nieokreśloności” i „otwartości interpretacyjnej”. Bo to artystyczne kuglarstwo w najczystszej postaci legitymizowane jest nie tyle wielością narracji dostępnych sztuce obecnej („wszystko można, można więc i to”), co tym, że krytycy nie krytykują, a relacjonują pomysły artystów. Dzisiejsza krytyka nie stawia sobie celów, jest za to w stanie w lot pojąć każdą myśl twórcy - choćby taką, że sztuka o słomce ma sens, ponieważ słomka to chłonna metafora. A jeśli nawet nie, to przecież jako byt abstrakcyjny - transparentny znaczeniowo - też fascynuje.

Na ścianach galerii wiszą nieudolne odbitki typu „kartofel” (w tekście stoi, że „samizdat”), fatalne, kompletnie wtórne, nieuzasadnione niczym (poza owym „poszukiwaniem”) obrazki, jakaś szkolna animacja, wszystko wymuszone, wysilone na „bycie sztuką”. Jednak - wszystko jest tu płaskie, i to nie tylko w przenośni, ale także dosłownie: powieszone na ścianach. A Merzbau, mogę przysiąc, płaski nie był. Wyjątki: wiadro z wbitymi weń rurkami (dlaczego nie rurki w pióropuszu, mchu, kopczyku ziemi, uszach, nosie, kieszeni, przepraszam - w kieszeni są, w szklance, czajniku, słoiku, durszlaku - tyle jest dookoła pojemnych metafor!), jeden obrazek umocowany w przeciętym płótnie innego i rurka typu „lejek” oklejona taśmą i wychodząca przez dziurkę w oknie na balkon. To chyba ona ma świadczyć o Merzabau, ale nie wiem, jak bardzo oderwani od ziemi są ci, którzy stworzyli to cudaczne porównanie - i ci, którzy je podtrzymują. Ale przypuśćmy nawet, że jest to podobne do Schwittersa, do Merzbau, przyjmijmy, że wręcz nawiązuje z nimi dialog (!), że z dnia na dzień będzie tu więcej kiepskich odbitek i obrazów, że galeria naprawdę nimi „obrośnie”, że Kopik wywali na podłogę trzy kontenery śmieci i zabije to wszystko konstrukcją z nieheblowanych dech. Cóż to jednak za intelektualny konstrukt, by oceniać „projekty” podług podobieństwa do minionych arcydzieł (ciągle jesteśmy na obszarze hipotez, pomińmy więc, że jeśli zrobił by to, co wyżej - byłoby to jeszcze smutniejsze od tego, co zrobił naprawdę)? To winny być marginalia, a nie sedno - chyba, że szumność porównań jest odwrotnie proporcjonalna do szumności dzieła.

„Kopik (...) starał się odnaleźć sens, tam gdzie go pozornie brak”. Mimo wszystko, pozwolę sobie wątpić w zasadność takich poszukiwań. To tanie triki możliwe dzięki wspomnianej pojemności sztuki obecnej. Z rurką mógł Kopik zrobić wszystko. Mógł - bo i retoryką „wiodącego ku nieznanemu” można wszystko wytłumaczyć. Hulaj dusza, krytyka i tak nie istnieje! Otóż - na szczęście nie. „Projekt Kopika trudno zdefiniować”, stoi w tekście kuratorki. Nic podobnego. Zdefiniować go niezwykle prosto. Pomysł Kopika to bardzo wątpliwej jakości intelektualna przewrotka, której niestety przyszło trwać w galerii, a nie w pamiętniku - to sztuka „osobista” i „introwertyczna”. Założenia Kopika nie są wartościowe same w sobie, to, że artysta chciał, nie znaczy, że mu wyszło. „Rurka” jawi się typową polską sztuką współczesną, której mamy zawierzyć „na słowo” i wmawiać sobie, że nas „zachwyca”. Wydatnie pomagają w tym krytycy, a „Rurce” dorównuje „recenzja” Stacha Szabłowskiego z ubiegłotygodniowej „Kultury” („Sztuka przebija się przez sufit”, 2 lutego 2007, s. 92 - 93).

Według mnie jest to tekst niebywały. Szabłowski w pierwszych pięciu krótkich akapitach całkowicie automatycznie (bo mam nadzieję, że nie z rozmysłem) powtarza dyrdymały kuratorki - że Kurt Schwitters, że Merzbau, że „logika nieznanego” i „proces wiodący ku nieznanym rezultatom” (to akurat na pewno). To przykład absolutnej amputacji trzeźwego oglądu, zdrowego krytycyzmu, spojrzenia na dzieło nie tyle na chłodno, co ze zdystansowanym zainteresowaniem, minimalnym niechby intelektualnym porywem. Tu wieje nudą tak bardzo, że aż straszno. Powtórzyć, zreferować, odfajkować. Nie znajdziemy tu pytań o zasadność „poszukiwań” Kopika, odwołań do szerszych kontekstów (pardon - jest Merzbau), głębszych, niż wiadro refleksji, znaków zapytania i wykrzykników - są tylko zdania oznajmujące.

Ale to dopiero początek, to jest dopiero jedna czwarta, bo dalej otrzymujemy zupełnie niesłychany, dęty, podręcznikowy referat o Schwittersie. Ja rozumiem, że jak chce się uprawiać protokolanctwo, a nie krytykę, to w wypadku najnowszego „projektu” Kopika nie ma czego protokołować. Tako „Sztuka przebija się przez sufit” to po prostu zapychacz szpalt, tak, jak „Rurka” jest zapychaczem galerii. Szabłowski wie z pewnością, że każdą słabą pracę każdego „współczesnego” artysty można przyrównać do czegoś z dwudziestowiecznej sztuki - właśnie dlatego, że owa praca jest słaba, w formie i myśli wtórna, że ma swoje wiekowe odpowiedniki wyeksploatowane po tysiąckroć. To jednak nie jest krytyka, a wodolejstwo, uprawomocnianie pierwszego lepszego projektu wielkim nazwiskiem, historią sztuki bez mała. Jako niepoprawnego idealistę, smuci mnie, że oto dwie strony poczytnej gazety zostały strawione na taki tekst. Bo wodolejstwo zazwyczaj zostawia u czytelnika wodę z mózgu.

Jak czytam w licznych recenzjach, jednym z antybohaterów najnowszej książki Pawła Hüelle - znanego miłośnika „Starych Dawnych Mistrzów” - jest „awangardyk”, czyli kuglarz mieniący się „artystą współczesnym”. Hüelle wymyślił, że oto opus magnum jednego z awangardyków będzie projekt (sic!) pt. City Air. Idzie o to, że ów artysta zamknął w kubikach ze szkła powietrze z miast całego świata i wystawia je teraz na tryumfalnym międzynarodowym galeryjnym tour. Towarzyszy temu retoryka otwartości, multikulti, tolerancji, et cetera. Wcale niezła to metafora, jednak zdradzająca całkowitą indolencję pisarza w materii sztuki obecnej. Nie ma on pojęcia, dlaczego - przypuśćmy - prace Martina Creeda to sztuka, a City Air - raczej nie. Jednak nie rozumie on przede wszystkim tego, że strzela samobója. City Air to chała właśnie dlatego, że jest na zimno wykoncypowane - a jako takie nie może być wartościową sztuką. Sądzi Hüelle, że kształt sztuki obecnej to efekt zlewaczenia Zachodu, intelektualnego spisku, rynkowych machlojek i czego tam jeszcze. Z racji niewiedzy naprawdę nie może pojąć, dlaczego te, a nie inne działania zapisane zostają w poczet sztuki. I tak sobie myślę, że „Rurka” Kopika byłby dlań lepszym przykładem, zaś ustępy z recenzji Szabłowskiego dostarczyłyby świetnych argumentów. Niestety.

Na ilustracjach elementy Merzbau Kopika.