Dywagacji ciąg dalszy, czyli oto Polska właśnie

Ciekawie rozwija się sprawa MSN - zrezygnował jego dyrektor in spe Tadeusz Zielniewicz. W oświadczeniu napisał: Międzynarodowe jury złożone z autorytetów wybrało do realizacji projekt Christiana Kereza z Szwajcarii. Stanowisko, które prezentowałem zostało odrzucone przez zagranicznych członków jury. Być może moje poglądy były nie dość „awangardowe”. W tej sytuacji wyczerpały się moje możliwości uczestniczenia w realizacji wybranego projektu. I dalej: Rozpoczynam otwartą walkę o projekt, który otrzymał wyróżnienie specjalne - ALA Architects Ltd / Grupa 5 Architekci/ Jarosław Kozakiewicz z Finlandii i Polski. Oraz apel: Zapraszam wszystkich do wspólnych działań na Forum internautów.

Niniejszym czuję się zobligowany do zabrania głosu.

Po pierwsze odwołuję słowa z przedwczoraj - a jednak udało się to spaprać, choć wydawało się, że koniec konkursu oznacza jego koniec, zaś wybór zwycięzcy - jego zwycięstwo. Niestety - w Polsce robimy to inaczej. Panu Zielniewiczowi nie spodobał się zwycięski projekt, postanowił więc „powalczyć” o swój ulubiony. Nie umiem podejść do tego z lekkością czy wręcz obojętnością, nie umiem gdybać, że „może to i dobrze, jak mu się nie podoba i ma nie wkładać w tego całego serca, to po co się pchać”, itepe. Według mnie to kompromitacja, ośmieszanie konkursu, jury, muzeum i Polski jako obszaru, gdzie podobno są warunki do rozwoju sztuki najnowszej. Po co były te półtoraroczne podchody, jakieś konkursy, głosowania? To smutne, że tak poważny człowiek (sądząc po zaproponowanym mu stanowisku) obraża się na rzeczywistość i nie potrafi uszanować demokratycznie wybranego projektu - jaki by on nie był. Może pan Zielniewicz powinien uprzedzić, że będzie dyrektorem tylko tego gmachu, który mu się spodoba - tylko nim raczy dyrektorować. Dlaczego nikt nie przyznał temu dobrodziejowi prawa veta?

Osobnym wątkiem jest protekcjonalny ton Zielniewicza. „Nie dość awangardowe” i „jury złożone z autorytetów” - oto szpileczki wbite z gracją dyplomaty. Retoryka dezawuowania autorytetów była dotychczas specjalnością kogoś innego, niż ludzi sztuki - widać ten wirus szybko się rozprzestrzenia. Z całym szacunkiem, ale gdzie Zielniewicz, a gdzie Libeskind, Serota czy Binswanger. Gdzie Rzym a gdzie Krym. Brzydka jest ta swobodnie wypuszczona w świat kpinka z członków jury, którzy mieli odrębne, niż Zielniewicz zdanie - i którzy umieli je przeforsować (choć zaraz okaże się, że w wyniku spisku). Razi łatwość stosowania takiej ironii w dokumencie publicznym. Moim zdaniem to gest mały i w gruncie rzeczy smutny. Przegrywać też trzeba umieć. Plus jest tu niewątpliwie jeden - dyrektorem MSN nie zostanie raczej Tadeusz Zielniewicz.

Poza radosnym wybrykiem pana Zielniewicza mierzi mnie ogólna dowolność i niefrasobliwość, z jaką traktuje się zwycięski projekt. Gmach Kereza krytykują ludzie zdawałoby się wrażliwi estetycznie, „wyrobieni”, bywali - wszak na co dzień zajmujący się sztuką. Jednak mam wrażenie, że oto cofnęliśmy się do początków ubiegłego wieku. Zdumiewa, że reakcje są bliźniaczo podobne do tych na pierwsze dzieła modernistyczne. Ta sama retoryka, buńczuczność, kpiarska wszechwiedza i całkowity brak merytorycznej argumentacji: „pudełko”, „fabryka”, „brzydkie”, „szare”, „nie dla ludzi”, „bezduszny moloch”, i tak dalej, i temu podobne. Słownictwo mieszczucha przyzwyczajonego do secesji i wkurzonego na pojawiającą się nowość - oto polska krytyka pracy Kereza, pracy wyłonionej wedle wszelkich prawideł sztuki.

Iza Kowalczyk w komentarzu do poprzedniego wpisu pisze: Ale też jest tak, że o gustach się nie dyskutuje. A jak widać, mamy zupełnie przeciwne: nic nie poradzę na to, że podobają mi sie Złote Tarasy. Tak, jak i nic nie poradzę, że projekt Muzeum jest dla mnie po prostu potwornie brzydki. Mnie ta beztroska i emocjonalna retoryka zupełnie zniewalają. Zniewala mnie automatyczne utożsamianie monolitycznej bryły z „brzydotą” i „nudą”. „Potwornie brzydki”? Przecież nie o to tu chodzi. Oczywiście, nie ma sprawy, ja też „nic na to nie poradzę” i radzić nie chcę, byłem jednak przekonany, że to nie powinno rzutować na ocenę, że można coś docenić jako obiektywnie wartościowe, progresywne, et cetera - mimo, że to nie nasza ulubiona estetyka. Można pochwalić wytrawne wino, mimo że woli się słodkie. Ciężko polemizować z takimi frazami, ciężko również wymagać, by popchnęły one dyskusję do przodu. Może warto na chwilę oderwać się od poetyki komentarzy łapanych w ulicznej sondzie - nic im rzecz oczywista nie ujmując. „Taka jest demokracja, jest obszarem konfliktów, sprzecznych idei, czasem mylnych decyzji”, pisze (już na blogu) Iza Kowalczyk i ma rację, jednak nie w kontekście decyzji i listu Zielniewicza. Bo demokracja to najpierw wolny wybór w uczciwych wyborach, który należy uszanować.

Warto na koniec wspomnieć, że dekostruktywizm (pochodne mu poetyki) który przeciwstawia się neomodernie Kereza miał sens wtenczas tylko, gdy powstawał - wówczas naprawdę „znaczył” i ważył. Był głosem swoich czasów, z czegoś wynikał i ku czemuś zmierzał. Dziś jest szablonem, który powielić umie każdy, ale który nie pasuje już do rzeczywistości tak, jak nie pasuje do niej malarstwo Renoira. To przeszłość, a jako architektura pusta dekoracja (przypomnę, że mamy rok 2007). Dziwne - pragniemy architektury aktualnej przeszło dekadę temu, chcemy przeszłości - byle tylko łudzić się, że „my też potrafimy”, że Warszawa to Bilbao. Chcemy spektaklu! Chcemy dziadka Gehry’ego! - krzyczą przeciwnicy „pudełek”. Proponuję dodać - chcemy Jeffa Koonsa, chcemy Neue Wilde, chcemy Venturiego - ich też nie mamy, a jakże by się nam przydali. Toż oni również potworzyli symbole, można je powtórzyć i w Warszawie. Nie mamy wielu rzeczy, bo przez dziesięciolecia byliśmy wytrąceni z rytmu zachodniej sztuki. Jednak tego nie da się nadrobić - także w architekturze. Ani niestety, ani na szczęście. Mamy za to wybitny miejscami soc, no i mamy PKiN. Po co z nim konkurować? I tak się nie da. Zaś uporządkować przestrzeń i nauczyć Polaków architektonicznej harmonii, spokoju i wyważenia zawsze warto. Dziwi mnie masowa negacja wysmakowanego estetycznie, wybitnego w swojej klasie dzieła Kereza przy jednoczesnych tęsknych spojrzeniach w stronę estetyki „Złotych Tarasów”.

Jednak tu nie chodzi nawet o tę czy inną estetykę - projekt autorstwa ALA Architects Ltd. / Grupa 5 Architekci / Jarosława Kozakiewicza nie jest zły. Jednak przegrał.

Na ilustracjach MSN wedle projektu ALA Architects Ltd. / Grupa 5 Architekci / Jarosława Kozakiewicza