Artysta jak krytyk

Świetny wywiad (pierwsza jego część) ze Zbigniewem Liberą pojawił się na blogu Art Bazaar. Libera mówi pewnie, bezkompromisowo i mądrze - może sobie na to pozwolić, bo jak sam twierdzi - mocno już się trzyma i tak łatwo nie pozwoli się wywalić. Inaczej mówiąc - może już nie dbać o środowiskowe mody i sympatie, o koterie i nieformalne grupy wsparcia. Może powiedzieć, że duszno mu w Polsce, ale sztuka odrabiająca lekcje za socjologów i komentatorów politycznych nie jest w żadnym wypadku powodem do chluby: My dziś przeżywamy w kulturze, nie tylko w plastyce etap sztuki dziennikarskiej, przyczynkowej. Gdy zrobisz coś, co będzie zbyt subtelne, za wyrafinowane, trochę może niewczesne, to po prostu nikt cię nie zrozumie. A jak cię nie zrozumie, to nie napisze - nie zwróci uwagi, że istniejesz. Wydaje mi się, że podobny problem dotyka dziś młodą sztukę amerykańską - byle przeróbka flagi, byle karykatura Busha i już jest wystawa, katalog, a krytycy głaszczą artystę jak tłustego kocura.

Może również Libera powiedzieć to, co przy okazji większości wystaw młodych zbuntowanych winni wykrzykiwać niezależni krytycy: To dotyczy szczególnie młodszych artystów, którzy przecież chcą być zauważeni. Stąd ta prosta sztuka, proste komunikaty, ta dosłowność. Tymczasem sztuka wymaga skupienia, zastanowienia, może trochę tajemnicy. Dlaczego wołania o owo coś więcej w sztuce nie słyszymy ze strony krytyków? Dlaczego krytyk nie umie dziś nazwać rzeczy po imieniu? Obły krytyk napędza obłą sztukę, niech więc zapamięta słowa Libery, by następnie powtarzać je do znudzenia: Sztuka nie może być aż tak aktualna, że nie wiem po co właściwie mam iść na wystawę, albo do teatru, bo zobaczę tam to samo, co mogę przeczytać w gazecie.

Aby krytyk istniał w medialnym obiegu musi pisać - dużo i często. Aby mógł pisać - potrzebuje artystów, czy raczej - potrzebuje budulca. Gdyby odesłał paru twórców do przedszkola (miast pieścić ich antykonsumpcyjne ego), długo musiałby czekać na artystę naprawdę zdolnego. W efekcie - zamilkłby. Zbigniew Libera: Dziś sztukę robią galerie, które posługują się artystami, tak jak dawniej artysta posługiwał się tubkami z farbą. W związku z tym artysta staje się uprzedmiotowiony. A młodzi artyści są do wyciśnięcia, ukształtowania przez galerie. Dlatego są promowani. Część młodych artystów będzie przez, powiedzmy, trzy lata zarabiało duże pieniądze, ale potem pójdą na śmieci i zastąpią ich inni, nowi. Taka szybka wymiana. Komu służy dziś krytyka? Samym krytykom, rzecz jasna. A obok egzystują dosłowne dzieła jednorazowych artystów, którzy prędzej czy później trafią na śmietnik historii (sztuki).

Libera nie po raz pierwszy wysługuje krytyków. Jego głos jest silny, gdyż jemu ostatniemu można zarzucić koniunkturalizm i schlebianie tanim gustom (czymże jest owa dosłowna sztuka, jak nie schlebianiem mało wysublimowanym gustom). To smutne, ale i znamienne. Ten wywiad dla wielu powinien być wyrzutem sumienia.

Mam nadzieję, że Art Bazaar nie będzie miał mi za złe, że cytuję tu fragment ich wywiadu. Takie słowa trzeba po prostu - w dzisiejszych czasach, chciałoby się powiedzieć - głosić niczym dobrą nowinę.

Na ilustracji fragment Mistrzów Libery z 2004 roku.