Kilka słów o krytyce (jak zwykle) i malarstwie Karoliny Zdunek (przy okazji), czyli pasjonaci i decydenci

Gdzież lepiej widać uwiąd polskiej krytyki, niż tam, gdzie teksty amatorów (tak zwanych miłośników sztuki) i uznanych profesjonalistów prezentują ten sam poziom?

Można oczywiście dyskutować o tym, czy płytkie, emocjonalne próby pasjonatów sprowadzają sztukę współczesną do poziomu miłej, ciepłej aktywności, w której partycypować może każdy, a którą ocenia się rytualnym przemawia do mnie/ nie przemawia (robi wrażenie/ nie robi) - czy przeciwnie - popularyzują ją wśród tych, którzy na widok Nazistów uciekają z galerii. Jest to zatem rzecz warta dyskusji, jednak z pewnością teksty ludzi, którzy mają realny wpływ na kształt polskiej sceny artystycznej - decydentów - w jakikolwiek sposób powinny różnić się od tekstów pasjonatów. Prawdę mówiąc powinny różnić się od nich kapitalnie.

Strembol na swoim blogu pisze: Malarstwo Karoliny Zdunek czerpie garściami z modernizmu. Wszystko jest tu uporządkowane, hipernowoczesne logiczne i użytkowe. Na tych płótnach nie ma ozdobników, nie ma kuszenia widza. (...) Ich siłą jest prostota i skala. Przytłaczają obserwatora swoim uporządkowaniem i geometryczną precyzją. Karolina Zdunek znakomicie operuje przestrzenią i perspektywą. Sprawia, że najprostsze płaszczyzny nabierają głębi, wciągają i uwodzą.

Agnieszka Rayzacher (ulotka towarzysząca wystawie): Artystka kontempluje surowe kształty surowych konstrukcji, które przeradzają się w geometryczne formy rodem z utopijnych projektów rosyjskich konstruktywistów. Jej twórczości zdaje się patronować duch moskiewskiego Wchutemasu i jednego z jego twórców, El Lissytzky’ego, który w 1919 pisał, że „artysta z odtwórców przerodził się w konstruktora nowego świata przedmiotów”. (Nawiasem - Lissitzky piszemy przez „i” właśnie).

Stach Szabłowski w Kulturze (Dziennik z 24 listopada, s. 91): Karolina Zdunek to późna spadkobierczyni tradycji międzywojennego konstruktywizmu. El Lissitzky, Rodczenko i inni herosi radzieckiej awangardy pragnęli uwolnić sztukę z niewoli odtwarzania rzeczywistości. Artysta miał stac się konstruktorem nowego świata. Projekt młodej Polki jest skromniejszy. Dialog, który prowadzi z modernizmem, z jego wiarą w potęgę geometrii i abstrakcyjnej formy, ma charakter sentymentalnego przywoływania niegdysiejszych utopii. Zdunek nie ma ambicji budowania nowego świata, poprzestaje na budowaniu obrazów. I wychodzi jej to pierwszorzędnie. W jej obrazach czają się percepcyjne pułapki, sugestie niekończących się perspektyw.

Strona galerii Lokal_30: Karolina Zdunek nawiązując do tradycji konstruktywizmu tworzy sztuczny świat wyidealizowanej architektury modernistycznej - malarstwo monumentalne, zawłaszczające przestrzeń. Olbrzymie płótna czy murale zwodzą iluzją zaułków i niekończących się ścian. Satysfakcja, jaką odczuwamy oglądając prace Karoliny Zdunek każe nam wierzyć, że oto znajdujemy się w idealnej przestrzeni, czystej, niezbrukanej przez człowieka architekturze.

O ile wspomniany Strembol pisze, by tak rzec, co myśli - o tyle profesjonalista Stach Szabłowski (decydent) powinien pisać, co wie. Ten tekst porasta mowa - trawa tak bardzo, że nie pozwala wykiełkować co bardziej subtelnej myśli. Brak w nim mądrości i logiki, owego zbawiennego chłodu, są za to językowe wytrychy i tanie erudycyjne popisy - dęte komunały. Znamienne, że fasada budowana z pustych etykiet jest tak samo wątła, jak sztuka, którą próbuje opisywać. To jest odgrzewanie potrawy przygotowanej przez galerię Lokal_30, która przecież chce zareklamować swój towar (ależ tak, dziś owa niezależność, której nie omieszka podkreślić Szabłowski, to tylko symbol © bądź ® - jakże przydatny na targach). Nie dość, że odgrzewanie, to jeszcze bez własnych przypraw.

I to pustosłowie - niby ulga, bo ze sztuką było już tak źle, a de facto powtarzanie frazesów zwyczajowo produkowanych przez wszelkiej maści dyletantów: Młoda artystka funduje nam frajdę, którą, zdawałoby się, utraciliśmy wraz z rozwianiem się złudzeń nowoczesności - radość obcowania z malarstwem będącym autonomiczną, rządzącą się własnymi prawami rzeczywistością (Szabłowski). Kto utracił, ten utracił. Jak dla mnie malarstwo ani na chwilę nie przystanęło i dekada po dekadzie rodzi wielkich - podobnie jak każda inna dyscyplina sztuki. Gdyby był to tekst o tryumfie malarstwa ten sam recenzent zamknąłby go przypuszczalnie taką oto frazą: Po dominacji tak zwanych nowych mediów i wszelkiej maści konceptualizmów wieszczono zmierzch malarstwa, jednak ono, wbrew głosom pesymistów, trzyma się nadzwyczaj dobrze. Wystarczy rozejrzeć się dookoła - świadczą o tym kariery Modzelewskiego, Tarasewicza, a ostatnio Grupy Ładnie. Polska sztuka zawsze stała malarstwem, więc najnowszy trend Europy nie jest dla nas niczym nowym. Tak naprawdę malarstwo nigdy nie umarło.

Trwa zatem swoisty festiwal twórczości Karoliny Zdunek. Zapewne z braku laku - pisać o czymś trzeba (kto nie pisze, tego nie ma) - tylko dlaczego tak powierzchownie i trywialnie? Wydaje się, że raz puszczony greps o nawiązaniach do modernizmu zaczyna żyć tu własnym życiem i zamienia się w faktyczny opis tych malowanek (gdzież tam - pierwszorzędnie zbudowanych obrazów!). Rzecz jasna obrazy tej pani znamionują co najwyżej gigantomanię, a nie jakiekolwiek jakości artystyczne. To malarska konfekcja, produkcja masowa - a w takim wypadku cienka jest granica między efektownością a efekciarstwem. Estetyczne wzorki do minimalistycznych wnętrz - ducha bym tu raczej nie szukał. Prace Zdunek to jednorazowe pomyśliki - od klasycznej akademickiej płaszczyznówki z industrialem w tle, przez korytarze w paski, aż po oszczędnie - choć wbrew panującej powszechnie opinii kompletnie wtórnie - malowane bloki. Jakością staje się tu to, że słupy wysokiego napięcia malowane są od dołu (tak zwane niekonwencjonalne ujęcie) i że ich filigranowa struktura kontrastuje z monumentalizmem. Cóż, jakie malarstwo, takie argumenty w jego obronie.

Zdunek nie jest oczywiście żadną spadkobierczynią konstruktywizmu, nie prowadzi z nim również dialogu - raczej gra w głuchy telefon. Zdumiewa łatwość szafowania tak przecież nieadekwatnymi porównaniami. Bo i w czym się owe nawiązania przejawiają? Chyba w tym, że Zdunek maluje jednokolorowe płaszczyzny i ustawia je pod kątem prostym. Albo w tym, że bloki to nieodległa reminiscencja - dajmy na to - malewiczowskich Architektonów. W ten sposób można oczywiście dopasować wszystko do wszystkiego, jednak jakiekolwiek zestawienie Zdunek i Lissitzky’ego jest co najmniej bezwstydne. Więcej - grubą herezją jest samo postawienie tych nazwisk obok siebie. Oj, herosi radzieckiej awangardy przewracają się w grobie. I jeszcze ten zachwyt nad (rzekomą) precyzją. Od kiedy to skonstruowanie perspektywy - nawet będącej siedliskiem percepcyjnych pułapek - jest wartością? Przypomnę, że znamy to mniej więcej od czasów Piero della Franceski. Jak można oceniać kogoś in plus bądź in minus za poprawne wykreślenie perspektywy - niechby w paski kojarzące się temu i owemu z międzywojniem? Zawsze wydawało mi się, że istotniejszym jest - po co ktoś ją wykreślił. Zdunek stanie naraz obok Sasnala - wszak i on czerpie z modernizmu.

I na marginesie - przestrzenie wykreślone przez Zdunek są w istocie niezwykle toporne - wystarczy ocknąć się z euforycznego tonu recenzentów (Agnieszka Rayzacher, ulotka towarzysząca wystawie: Artystka wciąga widza w głębię swoich obrazów, każąc mu wierzyć, że śni na jawie), podejść bliżej i się przyjrzeć. Poszczególne, niezdarnie poznaczone śladem taśmy płaszczyzny (kolejne plany owej malarskiej scenografii) są wobec siebie poprzesuwane - niedokładnie dopasowane. Więc jeśli ma być idealnie, jeśli artystka i egzegeci uważają to za wartość - to niech będzie. Tu brakuje nawet tego. Doprawdy nie wypada.

Cytowany tu już Mieczysław Porębski: Dzieło nie wyraża emocji, ale je wytwarza. Dlatego autor, który tłumacząc się, powiada: Bo ja tak czuję - jest raczej śmieszny. I lepiej żeby - no właśnie - milczał. Lepiej by również było, gdyby tuzy naszego o sztuce pisania konstruowały myśli bardziej, niż ta, przenikliwe - szczególnie w odniesieniu do kolejnych malarzy, których jest to myśl ulubiona.

Na ilustracjach (od góry):
1.Kazimierz Malewicz, Architekton Gota, gips, 1922 (niektóre źródła - 1923).
2.Piero della Francesca, Biczowanie Chrystusa, circa 1454.